اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر مشارکت تحصیلی: نقش واسطه‌ای استرس تحصیلی و فرسودگی تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 استاد گروه روان شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ایران

3 استاد گروه سنجش و اندازه گیری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

4 استادیار گروه روانشناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی در افزایش مشارکت تحصیلی با تأکید بر نقش واسطه‌ای استرس تحصیلی و فرسودگی تحصیلی بود. بدین منظور طی یک مطالعۀ نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه کنترل، 40 دانشجو به شیوۀ نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفتند. گروه آزمایش 8 جلسۀ 120 دقیقه‌ای آموزش دیدند. گروه‌ها در سه مرحلۀ پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری به پرسشنامه‌های مشارکت تحصیلی، استرس تحصیلی و فرسودگی تحصیلی پاسخ دادند. برای تحلیل داده‌ها از رویکرد حداقل مربعات جزئی در قالب الگوی علل چندگانه نشانگرهای چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد که آموزش ذهن‌آگاهی توانست در قدم اول موجب کاهش فرسودگی تحصیلی و استرس تحصیلی شده و درگام دوم و به شکل غیر‌مستقیم بر مشارکت تحصیلی تأثیر گذاشته و آن را ارتقا بخشید؛ مدل پیگیری مؤید این اثرات بود. در مجموع مدل مفهومی پژوهش در مرحلۀ پس‌آزمون، 68 درصد از واریانس مشارکت تحصیلی و در مرحلۀ پیگیری 50 درصد از واریانس مشارکت تحصیلی را تبیین کرد. در رابطه با این نتایج می‌توان گفت برنامۀ آموزشی از این جهت مؤثر واقع شده است که در این برنامه شرکت‌کننده‌ها هشیاری بدون قضاوتشان ارتقا می‌‌یافت و آنها در مواجهه با چالش‌ها اطلاعات بیشتری را در نظر می-گرفتند. مشاوران با در نظرداشتن این الگو می‌توانند بر مشارکت تحصیلی دانشجویان تأثیر بگذارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Mindfulness Program on Academic Engagement: the Mediating roles of Academic Stress and Academic Burnout

نویسندگان [English]

  • Farnaz Taheri 1
  • Fariborz Dortaj 2
  • Ali Delavar 3
  • Aboutaleb Seadatee Shamir 4
1 Ph.D student in Educational Psychology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
2 Professor of Educational Psychology, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
3 Professor of Measurement and Measurement Department, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran
4 Assistant Professor of Educational Psychology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

The main purpose of this study was to investigate the effectiveness of mindfulness program on academic engagement with an emphasis on mediating roles of academic stress and academic burnout. For this purpose, we used a pretest-posttest design with a control group. 40 students were selected through a convenience sampling and randomly assigned to control and experimental groups. The experimental group was trained for 8 sessions of 120 minutes. The groups answered the questionnaires of academic engagement, academic stress and academic burnout in three stages: pre-test, post-test and follow-up. For data analysis, partial least squares approach was used in the form of the multiple indicators multiple causes. The results showed that mindfulness program could firstly reduce academic burnout and academic stress significantly and in the second step could promote academic engagement indirectly. The follow-up model also confirmed these effects. In sum, the conceptual model of research explained 68% of academic engagement variance in the post-test phase as well as 50% in the follow-up phase. Regarding these results, it can be said that MBSR was effective since it increased non-judgmental awareness and make the participants more aware the challenges they faced. Counselors with this template can influence students' academic engagement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Academic Burnout
  • Academic Engagement
  • Academic Stress
  • Mindfulness

مراجع

بدری گرگری، رحیم.، مصرآبادی، جواد.، پلنگی، مریم و فتحی، رحیمه (1391). ساختار عاملی پرسشنامۀ فرسودگی تحصیلی با استفاده از تحلیل عامل ‌‌تأییدی در دانش‌آموزان متوسطه، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، 3 (7): 182 - 165.
داودوندی، فرزانه و شکری، امید (1395). فرآیندهای ارزیابی شناختی هیجآن‌های پیشرفت و تعهد تحصیلی: تحلیل واسطه­ای، فصلنامه روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی، 13(5): 198 - 183 .
شکری، امید.، نوری، رضا.، فراهانی، محمدتقی و مرادی، علیرضا (1389). آزمون ساختار عاملی و ویژگی‌های روانسنجی نسخۀ فارسی پرسشنامۀ استرس تحصیلی، مجلۀ علوم رفتاری، 4(4): 283- 277.
عابدی، فاطمه و خادمی اشکذری، ملوک (1396). اثربخشی شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر ابعاد بهزیستی ‌روان‌شناختی  دانش­آموزان، فصلنامه مطالعات ‌روان‌شناختی، 13 (3): 130 - 111.
عبدالله‌پور، محمدآزاد.، درتاج، فریبرز و احدی، حسن (1395). تحلیل ویژگی‌های روان­سنجی سیاهه فرسودگی تحصیلی در دانشجویان، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، 24 (6): 23 - 41.
عطادخت، اکبر (1395). نقش کمال­گرائی و هوش هیجانی در پیش‌بینی فرسودگی تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی، فصلنامه روانشناسی مدرسه، 5(1): 80- 65 .
کمالپور، سمیه، عزیززاده، منصوره و تیرگی، بتول (1395). بررسی رابطۀ بین تاب­آوری با فرسودگی تحصیلی در دانشجویان پرستاری. گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، 13(5): 487- 476.
نعامی، عبدالزهرا (1388). رابطۀ بین کیّفیت تجارب یادگیری با فرسودگی تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز، فصلنامه مطالعات ‌روان‌شناختی، 5(3): 134-117.
Abdolahpour, M.A., Dortaj, F., Vahedi, H. (2016). Psychometric Properties of the School Burnout Inventory (SBI) among Iranian Students, Quarterly Journal of Educational Measurement, 24 (6): 23 - 41(Text in Persian)
Abedi, F. and Khademiashkzari, M. (2018). Mindfulness-based cognitive training on students’ psychological well-being dimensions, Quarterly Journal of Psychological Studies, 13 (3): 111 - 130 (Text in Persian)
Atadokht, A. (2016). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on social anxiety of students, Journal of School Psychology, 5(1): 23 - 41 (Text in Persian)
Badrigorgi, R., Mesrabadi, J., Palangi, M. and Fathi, R. (2012). Factor structure of the school burnout questionnaire via confirmatory factor analysis in high school students, Quarterly Journal of Educational Measurement, 3 (7):165 - 182 (Text in Persian)
Bishop, S. R. (2002). What do we really know about mindfulness-based stress reduction? Psychosomatic Medicine, 64 (1): 71-83.
Chiesa, A. and Serretti, A. (2009). Mindfulness-based stress reduction for stress management in healthy people: a review and meta-analysis. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 15 (5): 593-600.
Cohen-Katz, J., Wiley, S., Capuano, T., Baker, D. M., Deitrick, L. and Shapiro, S. (2005). The effects of mindfulness-based stress reduction on nurse stress and burnout: A qualitative and quantitative study, part III. Holistic Nursing Practice, 19(2): 78–86.
Davoodvandi, F.and Shokri, O. (2016). Cognitive Appraisal Processes, Achievement Emotions and Academic Engagement: A Mediating Analysis, Journal of Developmental Psychology: Iranian Psychologist, 13(5): 183 - 198 (Text in Persian)
Estell, D. B. and Perdue, N. H. (2013). Social support and behavioral and affective school engagement: The effects of peers, parents, and teachers. Psychology in the Schools, 50 (4): 325–339.
Friedman, G. (2014). Student stress, burnout and engagement (Doctoral dissertation)
Garratt-Reed D, Howell J, Hayes L, Boyes M. (2018). Is perfectionism associated with academic burnout through repetitive negative thinking? PeerJournal 6:e5004  doi: 10.7717/peerj.5004.
Johnson, D.M., Shoulders, C.W., Edgar, L.D., Graham, D.L. and Rucker, J. (2017). Relationship between Academic Engagement, Self-Reported Grades, and Student Satisfaction. NACTA Journal. 60(3): 317- 323.
Kamalpour, S., Azizzadeh-Forouzi, M. and Tirgary, B. A. (2017). Study of the Relationship between Resilience and Academic Burnout in Nursing Students. Journal of Strides in Development of Medical Education, 13 (5):476-487 (Text in Persian)
Khoury, B., Sharma, M., Rush, S. E. and Fournier, C. (2015). Mindfulness-based stress reduction for healthy individuals: a meta-analysis. Journal of Psychosomatic Research, 78 (6): 519- 528.
Kotzé, M. and Niemann, R. (2013). Psychological resources as predictors of academic performance of first-year students in higher education. ActaAcademica, 45(2): 85-121.
Monshat, K., Khong, B., Hassed, C., Vella-Brodrick, D., Norrish, J., Burns, J. and Herrman, H. (2013). “A conscious control over life and my emotions:” mindfulness practice and healthy young people. A qualitative study. Journal of Adolescent Health, 52 (5): 572-577.
Naami, A. (2009). the relationship between quality of learning experiences and academic burnout among Students of Shahid Chamran University of Ahvaz, Quarterly Journal of Psychological Studies, 5(3): 117 - 134 (Text in Persian).
Proulx, K. (2003). Integrating Mindfulness Based Stress Reduction. Holistic Nursing Practice, 17, 201-208.
Salmela-Aro K, Upadyaya K (2014). School burnout and engagement in the context of demands-resources model. British Journal of Educational Psychology 84(1):137–151
Schaufeli, W. B., Salanova, M., González-Romá, V. and Bakker, A. B. (2002). The measurement of engagement and burnout: A two sample confirmatory factor analytic approach. Journal of Happiness studies, 3(1): 71-92.
Segal, Z. V., Williams, J. M. G. and Teasdale, J. D. (2002). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: A new approach to preventing relapse. New York: Guilford Press
Shokri, O., Nouri, R., Farahani, M.T. and Moradi, A. (2010). Testing for the factor structure and psychometric properties of the farsi version of academic stress questionnaire, Behavioral Sciences Journal, 4 (4): 277 - 283 (Text in Persian)
Stewart, S. M., Lam, T. H., Betson, C. L., Wong, C. M. and Wong, a M. (1999). A prospective analysis of stress and academic performance in the first two years of medical school. Medical Education, 33 (4): 243–250.
Stoeber, J., Childs, J. H., Hayward, J. A. and Feast, A. R. (2011). Passion and motivation for studying: Predicting academic engagement and burnout in university students. Educational Psychology, 31(4): 513-528.
Turkal, M., Richardson, L.G., Cline,T. and Guimond, M.E. (2018). The effect of a mindfulness based stress reduction intervention on the perceived stress and burnout of RN students completing a doctor of nursing practice degree, Journal of Nursing Education and Practicem, 8(10): 58 - 67.
Upadyaya, K. and Salmela-Aro, K. (2013). Development of school engagement in association with academic success and well-being in varying social contexts: A review of empirical research. European Psychologist, 18(2): 136-147.
Van Yperen, N. W. and Snijders, T. A. B. (2000). A multilevel analysis of the demands-control model: Is stress at work determined by factors at the group level or the individual level?.Journal of Occupational Health Psychology, 5(1): 182–190.
Xanthopoulou, D., Bakker, A. B., Demerouti, E. and Schaufeli, W. B. (2007). The role of personal resources in the job demands-resources model. International Journal of Stress Management, 14(2): 121-141.
Yang, HJ. (2004). Factors affecting student burnout and academic achievement in multiple enrollment programs in Taiwan’s technical–vocational colleges. International Journal of Educational Development, 24 (3): 283-301.
Zajacova, A., Lynch, S. M. and Espenshade, T. J. (2005). Self-efficacy, stress, and academic success in college. Research in Higher Education, 46 (6): 677-706.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار